Querido Manolo:
Non sabes a alegría que levei cando Xulio Xiz me pediu unha caricatura túa. Era unha das dúas débedas que tiña contigo porque, malia a nosa entrañable amizade, non che fixera máis que a daquela viñeta de La Voz de Galicia, na que ti, director de política lingüística convertido de novo en escolante, aprendías ao teu alumno Paco Vázquez, alcalde de A Coruña, que o nome da cidade é ese, o galego, non a forma castelá.
Isto da caricatura tenche algo de maxia, querido Manolo. Máxico é que un debuxo con riscos esaxerados que, obxectivamente, non son os do modelo, se asemelle máis a el ca un retrato fiel, unha boa foto, ou el mesmo. Si, non esaxero; se a caricatura é boa, di máis da personalidade do caricaturizado ca el en carne e oso; porque a persoa pode finxir, mentir e enganar; pero o debuxo non.
Hai outra maxia na caricatura, da que nunca falei e coido que non falou ninguén; unha maxia que só percibe e goza o caricaturista durante o proceso de elaboración, cando vai aparecendo a expresión do caricaturizado, que colle vida e, ademais -isto é o máis importante-, vida interior. Pasoume hoxe, cando te debuxaba e me surrías, amable e burlón, cos beizos e cos ollos; como sempre surriches, que nunca serio te vin. Empecei a recordar experiencias que vivimos xuntos.
Cando o conselleiro Piñeiro Permuy e o presidente do grupo Voz, Santiago Rey, asinaban un convenio de colaboración, e ti e eu ollabámonos con complicidade, porque o camiño que levara a aquel acordo forámolo abrindo os dous, en varios encontros; eu enviado por Juan Ramón, director de La Voz, que vía en min un Gondomar.
Cando con Celso Currás como titular da Consellería publicastes o meu libro “Castelao humorista”, que daba as claves para que calquera estudoso puidese investigar as influencias europeas no seu debuxo, tan galego, díxeno na presentación e, ao saírmos, ti despegaches os beizos -que sempre os levabas tan pegados como se os unises con Supergen- e dixéchesme: “Non o vai investigar ninguén, porque investigar é laborioso e canso”.
E calaches, que eras de frases breves e dicías tanto cos silencios, as olladas e o surrir, como coas palabras. Pero acertaches e, pasados 28 anos, tiven que escribir e publicar o libro “Castelao na arte europea” para que non morrese comigo un saber que, algún día, alguén valorará.
E mentres che debuxaba ese queixo botado para adiante coma un espolón, recordei que, contigo na dirección do Centro Ramón Piñeiro, colgamos na entrada as caricaturas dos seus amigos. Dos de verdade; non dos que o traizoaron en vida, nin dos que traizoaron a súa memoria. Tamén aquel día despegaches os beizos e sentenciaches: “Haiche ausencias ben expresivas”.
E xa no remate do deseño, ao procurar a curva axeitada para o rebique dos beizos, recordei algunhas das moitas risas que botamos xuntos. Eu contábache de personaxes populares de Ferrol, e ti dos de Perbes, como aqueles dous que foron a unha verbena no Parque Municipal de Ferrol, porque cantaba Raphael e estaban encirrados en baixarlle os pantalóns no escenario. Si, querido Manolo, o sentido do humor fixo máis divertida a nosa amizade. Despois deixamos de vernos e souben que estabas enfermo de gravidade e sentino moito, moitísimo. Chameite, falamos e sorprendeume a túa enteireza. Pasados varios meses fun a Lugo para dar una conferencia sobre Celestino Fernández de la Vega e -ouh, gratísima sorpresa!-, alí, encostado contra a parede, estabas ti, querido Manolo, ollándome e surríndome co teu amplo e xeneroso surriso de “clown”. Fun a ti, conmovido, e démonos unha grandísima aperta. Non é doado controlar os sentimentos en situación así, pero si contigo, que me deches o parte médico coa mesma naturalidade que me darías unha receita de cociña.
Antes da miña houbo outra intervención e, ao pouco de empezar a falar eu, a túa resistencia chegou ao límite e marchaches surrindo, sempre surrindo, e dicíndome adeus coa man. Esa é a derradeira imaxe que teño de ti, porque me faltaron reflexos para deixar de falar e abrazarte. É a segunda débeda que teño contigo e satisfago hoxe desde estas páxinas, cos deseños e a aperta máis sentida. Grazas, querido Manolo, pola túa amizade.
