Aquela mañá viñéronme buscar Manuel Regueiro e María Teresa, a súa muller, para me invitar a un café quentiño naquel frío inverno. Agradecínllelo de corazón. Falamos longo tempo do que falan os compañeiros de claustro e sobre todo amigos. Había moito de que falar despois do longo tempo de hospitales e UCIs que Manolo sufrira durante os anos anteriores.
Chegado un momento Manolo expresoume o motivo daquela agradable invitación: quería a miña colaboración para o proxecto que tiña en mente. Explicoume. No seu traballo investigador sobre Don Xosé Filgueira Valverde atopou unha versión ó galego do orixinal francés “Le chemin de la Croix”, de Paul Clodel, do que tamén por certo Xosé María Pemán fixera outra versión libre e poetizada, en castelán. Pensaba dar a coñecer esta versión galega de Filgueira, nunha pequena publicación, para a que me pedía colaboración na miña calidade de especialista en Biblia.
Axiña me decatei de que detrás destes propósitos albiscábanse dous puntos de interese ben básicos: o primeiro era a fonda e consciente posición cristiá de Manolo, que o levaba a admirar a figura de Xesús, o Fillo de Deus, nas súas palabras e no seu actuar e, mais en concreto, no seu camiño cara ó Calvario coa Cruz ás costas coma consecuencia lóxica das súas opcións anteriores. O segundo era a súa admiración por Xosé Filgueira, “o vello profesor”, tanto na súa actividade escolar coma nas súas opcións políticas no galeguismo militante, coma nas súas decisións administrativas coma alcalde ou director do Museo de Pontevedra ou presidindo o Consello de Cultura Galega; e sobre todo, nos seus escritos, coma é o caso.
Falaba Manolo con esa paixón de quen está convencido dun proxecto que vive con intensidade. A min entón veume unha sospeita: falaba de algo sucedido no pasado, hai 2000 anos, ou falaba do presente que el estaba a vivir no duro proceso da súa enfermidade? Daquela era só una sorpresa pasaxeira, hoxe, día a día, vaise confirmando cada vez máis.
Naturalmente, nunha situación así, non puiden negar a miña colaboración por humilde que fose. E así naceu un pequeno libriño.
O camiño da Cruz escrito
Esta nova publicación, sempre segundo Manuel, busca unha tripla finalidade: informar, formar e practicar.
1º Informar
Ademais das breves semblanzas dos autores citados, apórtanse os seus textos, entre os que destaca a pequena xoia do texto de Xosé María Pemán, en clave poética, chea de beleza e sentimento.
O mais importante neste capítulo ven constituído polo texto do Vía Crucis que traduciu Xosé Filgueira ó galego dos anos 40, e que, por expreso desexo de Manuel, se publica na súa forma orixinal, nun galego moi lonxe da normativización posterior pero que ten o encanto de ser testemuño do uso do galego nun tempo onde tal uso era moi escaso.
2º Formar
Formar sobre o contido bíblico, teolóxico e de tradición piadoso-cristiá que se contén nos textos litúrxicos dos diferentes Vía Crucis. Este traballo de estudio abrangue diferentes aspectos:
- A Vía Dolorosa tal coma se atopa hoxe.
- O camiño da Cruz tal coma foi hai 2000 anos.
E puxémonos a percorrer a VÍA DOLOROSA. Un recorrido que eu fixera moitas veces e que hoxe con Manuel ía ser para min un recorrido virtual e para Manuel un recorrido vital, aquel que el vivira ó longo de varios anos de enfermidade.
Collemos a cruz que nos tocaba; o pau transversal sobre o pescozo, atado ós brazos estendidos, abertos, pesaba uns 30 quilos; o pau transversal xa estaba afincado no lugar da crucifixión. E puxémonos ó camiño. Pequenas rúas empedradas, ó estilo romano, sempre costa arriba, íannos levando cara o que hai 2000 anos era o Calvario. Ás beiras quedaban cantidade de tendas árabes, vestidos colgados nas entradas, material fotográfico, souvenirs diversos, bolsos, sandalias... Todo un variopinto e chamativo conxunto. Máis arriba, xa case chegando ó cumio, o intenso olor das especias prometía diferentes sabores e múltiples gustos.
Pasaran 2000 anos pero aínda resultaba doado imaxinar ó Nazareno coa Cruz ás costas, no medio daquel barullo, cos tendeiros asomándose ás portas do negocio, comentando curiosos quen serían aqueles axusticiados, con mulleres chorando ante tal espectáculo, con soldados romanos afalando a comitiva cos seus látegos… Porque así era a Crucifixión: un espectáculo público que, a ben ser, debía durar horas e ser visto dende diferentes lugares da cidade para que servise de escarmento a aqueles revolucionarios contra o Imperio, normalmente estranxeiros, xa que ós cidadáns romanos non se aplicaba. Isto era a Crucifixión, un escarmento, por iso se crucificaba en sitios públicos, nas prazas, nos cruces dos camiños, nos pequenos outeiros, onde debería ser vista por canta máis xente mellor.
Así, coas cruces ás costas, dirixíanse os tres condenados camiño do Calvario. Unhas cantas mulleres e algún que outro amigo ou coñecido completaban a comitiva. Destaca a falta dos seguidores (discípulos) de Xesús, que cheos de medo ficaban escondidos espallados polas casas e aldeas veciñas; foron as mulleres as que aguantaron o tipo nas circunstancias máis difíciles coma ven sucedendo frecuentemente. En datos así apreciamos a importante fidelidade histórica das narracións dos evanxeos, imaxinando canto lles gustaría quitar as mulleres e poñer alí os discípulos… pero non o fixeron por respecto á tradición e á historia.
Do mesmo xeito tamén se nos permite distinguir con claridade os datos históricos que viñan na tradición daqueles outros nacidos da piedade popular das primeiras comunidades cristianas. Son varios: as tres caídas baixo o peso da cruz, que cadraban ben coa situación límite daquel prisioneiro cargado co peso da cruz por aquelas rúas empinadas; o encontro con María, súa nai, que xa a tradición nos informa da súa presenza acompañando ó seu Fillo ata o mesmo Calvario; e finalmente o xesto fermoso daquela muller que limpou a cara de Xesús co seu pano, deixando nel gravada a imaxe do rostro de Xesús, polo que lle quedou o nome de “Verónica” (verdadeira icona, verdadeira imaxe)… Son todos complementos que non formaron parte da tradición histórica dos evanxeos, pero que expresan ben o sentido piadoso popular do significado do camiño da cruz para aqueles primeiros crentes.
José Antonio González García, Xavier Diéguez e Manolo Regueiro
Cansados co peso e as subidas, estamos chegando ó Calvario. Un lugar fóra da cidade preparado para as crucifixións. Trátase dun pequeno outeiro, que se podía ver ben por enriba da cercana muralla. Alí Xesús foi crucificado, cravado na cruz por detrás dos nocellos dos pés e polos pulsos das mans, izado despois sobre o pau vertical. É de imaxinar a violenta postura e a dor do crucificado. Así podía botar horas, mesmo días, mentres a capacidade de respiración aguantase, canto máis tempo mellor, para que o escarmento fose máis efectivo. Acabábase morrendo porque as feridas anteriores, sobre todo os azoutes, e aquela postura colgado na cruz causaban unha notable falta de respiración. Xesús chegou moi magoado, de feito na cruz só durou dúas ou tres horas.
Xesús foi sepultado nun horto veciño, dun amigo. Non tiña nin sepultura, debería ser tirado na fosa común dos condenados, de onde Xosé de Arimatea o rescataría e lle prestaría un nicho escavado na rocha do seu horto. Hoxe, un túmulo ó gusto dos zares rusos (mármores, candelabros e candeas) aínda deixa ver parte das paredes da rocha primitiva.
Aquí rematou o noso Camiño da Cruz. Con aquelas mulleres ollando ó lonxe quedamos abraiados. Nunha cova próxima tirábanse as cruces usadas. Santa Helena, a nai do Emperador Constantino, atopou alí varias cruces; unha delas, por un milagre que fixera, decidiuse que era a de Xesús. Manolo comentou: “E unha de calquera das outras debe ser a miña”. Eu non dixen nada, nada tiña que decir.
3º Celebrar
Pero esta experiencia vivida non estaba completa; faltáballe ser participada por outras moitas diferentes comunidades cristianas. Por iso quixo Manuel engadir un esquema de celebración do Vía Crucis para ser empregado nas celebracións litúrxicas individuais ou comunitarias do Vía Crucis, especialmente no tempo de coresma e nas celebracións de Semana Santa.
O camiño da Cruz celebrado
Neste texto preséntanse tamén unhas suxestións para a reflexión (colectiva ou individual) en cada momento do acto litúrxico. Estas reflexións foron realizadas -na súa meirande parte- no contexto da celebración do ano xubilar da misericordia que, por iniciativa papal, se estaba a celebrar.
Quero subliñar que mentres eu daba forma ó formato litúrxico de cada unha das catorce estacións (aclamacións, texto a celebrar, oración final), Manuel responsabilizábase da reflexión persoal de cada unha das estacións. Invítovos a ler estas reflexións detidamente, porque no fondo delas atoparedes veladas expresións do que estaba a vivir Manolo en todo este proceso. Así vós tamén o acompañades no seu percorrido polo Camiño da Cruz.
O camiño da Cruz vivido
Como vos decataredes, foi un camiño fermoso, intenso, vivido; Manolo viviuno dende dentro, el levaba a Cruz; eu vivino dende fóra, como acompañante naquel longo percorrido.
Detrás quedaban as caídas por falta de forzas (UCIs), as rúas empinadas de custosa subida (frecuentes noites no HULA), as dores sentidas a cada paso, os intres de indecisión e de medo. As mulleres tamén se fixeron presentes; María Teresa, a súa dona, non se apartou del en ningún momento, atenta a todas as súas necesidades; os amigos tamén estábamos preto, preocupados, buscando tempo para unha visita que o animase ou para levarlle a Comuñón a cada paso, feito que o enchía de paz e de esperanza.
Así foi o camiño da Cruz de Manuel Tenreiro. Xa chegou ó Calvario e dende estas páxinas o lembramos con agarimo, porque ese camiño tamén é o de cada un de nós.
