Aló pola década dos anos setenta comezou para min unha nova etapa no ámbito da docencia. Tivo lugar en Lugo –despois dunha oposición a cátedras de Ensino Medio– e máis concretamente nas aulas do Instituto Xoán Montes, o terceiro inaugurado na cidade, precedido polo veterano “Instituto”, que despois sería bautizado como Lucus Augusti, e tamén polo Virxe dos Ollos Grandes, que en principio era o “Feminino”. No Xoán Montes, onde exercín como profesor de Lingua e Literatura españolas, tres eran os filósofos daquela: Manuel Rivas, José Clemente López Orozco e Manuel Regueiro Tenreiro. Este, ademais de ocuparse das súas clases, desenvolvía o cargo de Xefe de Estudos.
Por aquel entón, no ano 1975, a morte de Franco deu paso a unha primeira etapa aperturista (a chamada “transición democrática”), na que un día si e outro tamén había asembleas, manifestacións e intervencións de líderes políticos (Santiago Carrillo, Felipe González e Tierno Galván non faltaron) que coa súa particular oratoria quentaban o ambiente aos estudantes, participantes así mesmo nas frecuentes folgas e nalgunas ameazas de bomba que os libraban dalgunhas clases, sobre todo polas tardes. A política, coa súa dinámica de confrontación ideolóxica e de loita de partidos, estaba en vivo e directo nas rúas e nos espazos públicos como institutos e universidades.
Regueiro –familiarmente Manolo ou Manuel–, home de forte complexión, era de ideario moderado; sereno e tranquilo sempre, espírito conciliador e nada radical. Convivín con el no Instituto, bo colaborador sempre, amigo e compañeiro. Falaba galego habitualmente, era de falar repousado e retranqueiro. Aínda que daquela a xefatura de estudos era máis que problemática, Manuel sabía levar aos rapaces sen alporizarse, con moi boa man, e resultaba cordial e atento cos pais, entón sempre dispostos a colaborar co profesorado, o que era para nós moi de agradecer. Foron duros aqueles anos; duros –violentos– e convulsos, mais tamén esperanzadores para acadar a europeización do país, a súa modernización, os cambios que a sociedade española precisaba e que ben cedo comezaron a chegar non sen numerosos e graves atrancos. Todos, gobernantes e gobernados, conseguiramos chegar a importantes acordos que melloraron a imaxe exterior da nación e a súa vida social, cultural e política.
O segundo e derradeiro capítulo da miña relación persoal con Manuel transcorre en Santiago de Compostela e comeza na década dos noventa. Continuaba eu no ámbito do ensino, no Instituto Eduardo Pondal. El xa pasara polo Saturnino Tojo de Ferrol e creo lembrar que militara en Coalición Galega. Non sei con precisión en que intre foi nomeado director xeral de Política Lingüística do Goberno de Galicia, presidido naquel entón por Fraga Iribarne, xefe de filas do Partido Popular. Foi no ano 1994 cando me chamou convidándome a colaborar no Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, do que el era director, e don Constantino García coordinador xefe.
Este Centro foi inmediatamente cualificado de dereitista e rexeitado pola esquerda que copaba os postos de responsabilidade no eido da cultura, ben na Universidade, ben no ILG ou no Consello da Cultura. As protestas contra “o Piñeiro” intruso non se fixeron agardar e a esta situación de hostilidade non foi allea a Mesa pola Normalización da Lingua. Todo o “chaparrón” caeulle enriba a Manuel, que capeaba o temporal con paciencia, con importantes doses de sorna e moita man esquerda. Pasados os primeiros anos as cousas volveron ao rego –aínda que reticencias sempre houbo– e o Centro consolidouse e acolleu a varios centos de bolseiros-investigadores que eran algún dos mellores expedientes de Filoloxía Galega da USC daqueles anos entre dous séculos… e dous milenios.
Fóra da súa atención ao Centro, Manuel promoveu a publicación de libros galegos e subvencionou numerosos proxectos editoriais. Foron numerosísimos os cursos de formación en Lingua Galega e de colaboración coa Consellería de Educación para que a lingua do país contase co profesorado suficiente a través de sucesivas convocatorias de oposicións e para que, en escolas e institutos, as clases foran impartidas co emprego paulatinamente crecente do galego.
De Manuel, con respecto ao Piñeiro, teño que salientar –e agradecer– a súa preocupación por que o Centro contase cunha representación do Ensino Medio, e así fóronse incorporando como colaboradores de proxectos Ramón López Vázquez, Manuel Quintáns Suárez, Ángel González e eu mesmo. Parella á programación de publicacións do Centro foi a de libros puntuais (algún deles de profesores universitarios e de ensino medio) sometidos ao preceptivo control polos pertinentes organismos da institución. Non faltou a tarefa de situar a lingua en departamentos e lectorados de universidades espallados por todo o mundo, Europa e Hispanoamérica especialmente. En todo isto e aínda noutras iniciativas estivo a actuación de Manuel Regueiro, que non esqueceu nunca a súa condición de profesor de Ensino Medio como catedrático de Filosofía que foi. Nese honroso título que acadou, el e outros moitos dos seus compañeiros filósofos, souberon agradecer a axuda orientadora do seu mestre Sergio Rábade, catedrático da Universidade de Madrid. Manuel tivo a xenerosa iniciativa de publicarlle boa parte da súa obra filosófica.
Compatibilizou Regueiro Tenreiro o seu traballo de director xeral coas colaboracións en publicacións diversas, escritos que tratan de temas de lingua ou de filosofía. Cómpre citar, por exemplo, a súa tese de doutoramento arredor do concepto de “bilingüismo harmónico”, ou as contribucións de carácter didáctico sobre filosofía, entre as que salienta a súa participación no “Dicionario galego de filosofía”, cuxa publicación xa non conseguiu ver.
Política e filosofía foron, xa que logo, os dous eixos que vertebraron a actividade de Manuel Regueiro, sendo como son actividades tan distintas e aínda opostas. Polo seu carácter e a súa ampla capacidade para resolver problemas e situacións complexos, foi un resistente que aguantou máis de trece anos no cargo de responsable de Política Lingüística, onde bateu o récord de permanencia como xestor.
Este seu traballo conlevou para el, con seguridade, unha peaxe non pequena no ámbito familiar. Sinceramente estimo que a súa esposa, Maite, doutora e salmantina, excelente profesional e persoa seria e de sólidas conviccións, sacrificou non poucos aspectos da súa vida na atención á súa familia e no apoio ao seu home, a Manuel, e niso chegou ata a súa morte no pasado 2019, na súa casa de Lugo.
A ela, a Maite, quixese que chegase, por enriba doutras consideracións, a expresión da miña amizade con Manuel e con ela mesma e da miña consideración de amigo que tentou estar á altura do posto para o que me nomeou no Centro Ramón Piñeiro e que quixen asumir con esforzo e dignidade. Creo que el era consciente diso. Cando o ensino derivou por camiños que eu endexamais quixen aceptar, chegou aquela chamada de Manuel para o Piñeiro que mudou radicalmente a miña vida profesional. Non desaproveitei a oportunidade que el e don Constantino García me ofreceron. Aos dous a miña gratitude, e para eles a miña afectuosa lembranza, hoxe e sempre.
